ΣΠΑΝΙΔΕΙΑ 2025

Το Σάββατο 30 Αυγούστου και ώρα 20:00 τελέστηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Καλαμάτας εκδήλωση προς τιμή του Ναυάρχου Αθανάσιου Σπανίδη που διοργάνωσε ο Σύλλογος «Ναύαρχος Αθανάσιος Σπανίδης».

Η εκδήλωση το Σάββατο περιελάμβανε ομιλίες για τη ζωή και τις πολεμικές επιχειρήσεις του Αθανάσιου Σπανίδη στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας από τον Πρόεδρο του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων Αντιναύαρχο Παναγιώτη Ραδίτσα Π.Ν ε.α και την Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας (Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.) και μέλος του Συνδέσμου μας Κυρία Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου.

Την Κυριακή 31 Αυγούστου τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στην μνήμη του Ναυάρχου και κατάθεση στεφάνων στο ηρώον της ιδιαίτερης πατρίδας του Μικρομάνης από τον Δήμαρχο Καλαμάτας, τον Πρόεδρο του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων και την ανηψιά του.

Στην ομιλία του ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων είπε:

–Είναι μεγάλη τιμή και χαρά η παρουσία μου εδώ ως Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων, στην εκδήλωση στην μνήμη του Ναυάρχου Αθανασίου Σπανίδη. Ενός ανθρώπου που άφησε το στίγμα του, όπου επέλεξε ή του ζητήθηκε να προσφέρει προς την πατρίδα. Και πράγματι, ο Ναύαρχος Σπανίδης, προσέφερε πολλά και κυρίως αθόρυβα, χωρίς να περιμένει αναγνώριση ή ανταμοιβή. Από την τρυφερή ηλικία των 16 ετών που εισήχθη στην σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1921, μέχρι και τα 52 του χρόνια υπηρέτησε ως αξιωματικός στο τότε Βασιλικό Ναυτικό.

–Ήταν συμμαθητής με τους Μίλτωνα Ιατρίδη, Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή, Γιώργο Ζέππο, Βασίλη Ρώτα και Ηλία Βερροιόπουλο. Μια φουρνιά αξιωματικών που έμελλε να γραφούν στην ιστορία. Όλοι τους είχαν έντονο ενδιαφέρον για τα υποβρύχια από πολύ νωρίς. Ο σπόρος του ενδιαφέροντος είχε ήδη μπει από την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, με συζητήσεις μεταξύ τους, καθώς οι τακτικές των γερμανικών υποβρυχίων κατά το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν περιληφθεί σε αρκετά μαθήματα της Σχολής, αναλύοντας την αποτελεσματικότητα του νέου όπλου στον ναυτικό πόλεμο. Όλοι τους υπηρέτησαν στα υποβρύχια και είχαν την τύχη να είναι Κυβερνήτες υποβρυχίων κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

–Η καριέρα του στα Υποβρύχια άρχισε το 1932. Υπηρέτησε αρχικά στο Υποβρύχιο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Υ-2) όπου διετέλεσε Ύπαρχος αλλά και Κυβερνήτης για τρείς μήνες (ΔΕΚ 37-ΦΕΒ 38) και στην συνέχεια στο Υποβρύχιο ΝΗΡΕΥΣ (Υ-4), ως Ύπαρχος μέχρι το 1939. Μην σας κάνει εντύπωση η μετάπτωση από καθήκοντα Κυβερνήτου σε Υπάρχου εκείνη την εποχή. Πολλά εξαρτώντο από την διαθεσιμότητα καταλλήλων αξιωματικών των υποβρυχίων για ανάληψη καθηκόντων Υπάρχου ή Κυβερνήτου. Τον χειμώνα του 1939 μετέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου φοίτησε στο σχολείο Κυβερνητών Υποβρυχίων, το γνωστό Perisher. Ένα άκρως απαιτητικό σχολείο όπου ξεχώρισε έναντι των βρετανών συμμαθητών του, με τις επιτυχείς επιθέσεις του εναντίων στόχων χωρίς την βοήθεια των υπολογιστών του υποβρυχίου. Όταν οι εκπαιδευτές τον ρώτησαν πως τα καταφέρνει τους απάντησε ¨μα έτσι κάνουμε εμείς τις επιθέσεις μας. Στα δικά μας δεν έχουμε υπολογιστές.¨ Επιστρέφοντας τον Σεπτέμβριο του 1940, παρέλαβε καθήκοντα Κυβερνήτου στο Υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1). Σε ένα υποβρύχιο 12 ετών, που είχε ξεπεράσει το όριο της επιχειρησιακής του ζωής, (το οποίο εκείνη την εποχή ήταν 10 με 11 χρόνια).

Με την έναρξη του Πολέμου, ξεκινά τις περιπολίες στην Αδριατική, εκτελώντας τέσσερις συνολικά. Στην δεύτερη, στις 31 Δεκεμβρίου 1940 (την ημέρα προαγωγής του σε Πλωτάρχη) εντόπισε το ιταλικό ατμόπλοιο QUINΤO που μετέφερε εφόδια για τα Ιταλικά στρατεύματα στην Αλβανία. Εναντίον του εκτέλεσε από περισκοπικό βάθος, επίθεση με τορπίλες οι οποίες αν και διασταυρώθηκαν με τον στόχο δεν τον χτύπησαν λόγω του μικρού του βυθίσματος. Όμως άμεσα αναδύθηκε, το καταδίωξε και τελικά το βύθισε με το πυροβόλο του υποβρυχίου εντός των χωρικών υδάτων της τότε Γιουγκοσλαβίας και πολύ πλησίον των ακτών της. Ήταν η τρίτη επιτυχία των ελληνικών υποβρυχίων στην Αδριατική μετά από αυτές των Ιατρίδη με το FIRENΖE και του Χατζηκωνσταντή με το SARDENA στις 24 και 29 Δεκεμβρίου αντίστοιχα. Η πράξη του αυτή φανέρωσε την αποφασιστικότητά του και την προσήλωση στον σκοπό.

Προκάλεσε όμως την έντονη διπλωματική αντίδραση της Γιουγκοσλαβίας, η οποία με ρηματική διακοίνωση διαμαρτυρήθηκε στην Ελλάδα, για αυτήν την βύθιση και τον χώρο που έγινε, καθόσον η Γιουγκοσλαβία ήταν ουδέτερο κράτος και απαγορευόταν η προσβολή σκαφών των εμπόλεμων εντός των χωρικών της υδάτων. Η Ελλάδα αντιμετώπισε το διάβημα με απόλυτο τρόπο, απαντώντας ότι αντίστοιχη παραβίαση της ουδετερότητας έγινε και από μέρους της Γιουγκοσλαβίας, με το να επιτρέπει την μεταφορά στρατιωτικών ενισχύσεων εμπολέμων με διέλευση πλοίων μέσα από τα χωρικά της ύδατα, καλύπτοντας πλήρως την ενέργεια του Κυβερνήτου του ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Για την επιτυχία του αυτή με Βασιλικό Διάταγμα προήχθη επ’ ανδραγαθία στον Βαθμό του Αντιπλοιάρχου στις 5 Ιανουαρίου 1941, (έμεινε δηλαδή στον βαθμό του Πλωτάρχου μόνο 6 ημέρες), ενώ παράλληλα του απενεμήθη το χρυσούν Αριστείον Ανδρείας. Παράλληλα ο Δήμος Καλαμών (όπως λεγόταν τότε ο Δήμος Καλαμάτας) στις 6-2-1941, έδωσε το όνομά του σε μια οδό της πόλης, τιμώντας το τέκνο της Μικρομάνης.

–Στην τρίτη και στην τέταρτη περιπολία, το υποβρύχιο αντιμετώπισε πάρα πολλά προβλήματα υλικού, βλάβες και ανωμαλίες που δεν του επέτρεψαν να δράσει ουσιαστικά και να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Ο Σπανίδης τα ανέλυε όλα αυτά στις αναφορές που έκανε μετά από τις περιπολίες του. Μαζί με το πλήρωμά του προσπαθούσε να κρατήσει το υποβρύχιό του αξιόμαχο και επιχειρησιακά πολύτιμο. 16 Αν και όλα μας τα υποβρύχια ήταν παλαιά και περασμένης τεχνολογίας, συνέχισαν να επιχειρούν στην Αδριατική μέχρι την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς.

–Στις 19 Απριλίου 1941 μαζί με άλλα πλοία του Ελληνικού στόλου, το ΚΑΤΣΩΝΗΣ απέπλευσε από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνας και έπλευσε προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου 17 όπου και κατέπλευσε στις 23 Απριλίου. Εκεί ο Αθανάσιος Σπανίδης, παρέδωσε καθήκοντα Κυβερνήτου του ΚΑΤΣΩΝΗΣ στον Υποπλοίαρχο Ρουσσέν τον Μάιο του 1941, ενώ ένα περίπου χρόνο αργότερα, στις 15 Απριλίου 1942 του ανατίθεται και πάλι διακυβέρνηση Υποβρυχίου. Του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ αυτή την φορά, με το οποίο εκτέλεσε τρείς πολεμικές περιπολίες. Η δράση του σε αυτές χαρακτηρίστηκε από το Βρετανικό Ναυαρχείο ως απόλυτα επιτυχής. Βύθισε έξη ιστιοφόρα που μετέφεραν εφόδια σε γερμανικές μονάδες σε νησιά των Κυκλάδων και εκτέλεσε δύο ειδικές αποστολές για μεταφορά και αποβίβαση κομάντος, πρακτόρων και πολεμικού υλικού στην Ρόδο και στην νότιο Κρήτη για τις ανάγκες των ειδικών επιχειρήσεων ANGELO και VENDILATION, που στόχο είχαν την καταστροφή εγκαταστάσεων και αεροσκαφών στα εκεί αεροδρόμια. Σημαντικό αλλά και άκρως ενδιαφέρον είναι να αναφερθεί εδώ ότι κατά την διάρκεια της επιχείρησης VEDILATION, έγινε και η παραλαβή και διάσωση 20 μελών της αντίστασης, συμπεριλαμβανομένου του Συνταγματάρχη Παπαδάκη και της οικογένειάς του που είχαν επικηρυχθεί από τους Γερμανούς. Μετά από πέντε μήνες παρέδωσε καθήκοντα Κυβερνήτου στον Υποπλοίαρχο Παναγιώτου και παρέλαβε Κυβερνήτης του Θωρηκτού Γεώργιος ΑΒΕΡΩΦ για μικρό χρονικό διάστημα. Στις αρχές του 1943 επιλέγεται ως πρώτος Κυβερνήτης, Κυβερνήτης παραλαβής, του Αρματαγωγού ΧΙΟΣ και μεταβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες για την παραλαβή του. Με το ΧΙΟΣ συμμετείχε στην επιχείρηση απόβασης των συμμάχων στην Ιταλία στο ΑΝΤΖΙΟ τον Ιανουάριο του 1944. Το καλοκαίρι του 1944 παρέλαβε Κυβερνήτης του Πάνθηρα με το οποίο συμμετείχε στην εκκένωση της Πρέβεζας. Στην συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα Διοικητού της Ναυτικής Διοίκησης Κερκύρας. Το 1945 διορίστηκε προσωπάρχης του Υπουργείου Ναυτικών, το 1946 Διοικητής Αντιτορπιλικών, ενώ το 1947 προήχθη στον βαθμό του Πλοιάρχου αναλαμβάνοντας καθήκοντα Διοικητού της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ενώ ως Υποναύαρχος και πάλι Διοικητής Αντιτορπιλικών το 1950-1952, στρατιωτικός αντιπρόσωπος της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ για τα έτη 1952 έως 1954, Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ το 1954- 1956 και Διοικητής Ναυστάθμου Σαλαμίνος 1956-1958 απ’ όπου αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του Αντιναυάρχου. Μετά την αποστρατεία του το 1958, πολίτης πλέον, συνέχισε την προσφορά προς την πατρίδα.

–Υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και ο πρώτος Πρόεδρος του Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος». Δεν ήταν μόνο απλώς ο πρώτος Πρόεδρος, αλλά ήταν αυτός που συνέβαλε ουσιαστικά στην δημιουργία του «Δημόκριτου». Σε μια εποχή, μιλάμε για το 1960, που η έρευνα στην Ελλάδα ήταν κάτι άγνωστο, αχρείαστο και χωρίς ενδιαφέρον από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, ο τότε Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής σκέφτηκε ότι η κατασκευή ενός ερευνητικού πυρηνικού κέντρου, θα έβαζε την Ελλάδα στην ομάδα των κρατών που ασχολούντο με την εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Προέβλεπε ότι τα οφέλη θα ήταν πολλαπλά. Έπρεπε όμως να βρεθεί ο κατάλληλος άνθρωπος για να αναλάβει το εγχείρημα. Ο Ναύαρχος Σπανίδης ήταν ο πρώτος αξιωματικός του Ναυτικού που είχε ενημερωθεί επί θεμάτων πυρηνικής ενέργειας στο Oak Ridge των ΗΠΑ, όπου είχε σταλεί για μετεκπαίδευση. Γνωρίζοντας αυτό ο Καραμανλής τον κάλεσε, 32 μετά τον διορισμό του ως Προέδρου της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας, και του έδωσε εντολή να προχωρήσει στην υλοποίηση της ιδέας, την κατασκευή και οργάνωση ενός Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών, δίνοντάς του την απόλυτη ελευθερία κινήσεων και επιλογών. Για τον Ναύαρχο αυτή η νέα αποστολή είχε πολλές προκλήσεις. Έπρεπε να δημιουργήσει κάτι από το μηδέν και χρειαζόταν τους κατάλληλους συνεργάτες. Ανθρώπους με γνώση και θέληση για δουλειά. Κατάφερε και έπεισε καταξιωμένους, αλλά και με όραμα, καθηγητές Πανεπιστημίων να συνεργαστούν μαζί του και δημιούργησε ένα Διοικητικό Συμβούλιο που λειτούργησε με σύμπνοια και αποφασιστικότητα. Με κρατική χρηματοδότηση αγοράστηκε ένα τεράστιο, αλλά καθ’ όλα κατάλληλο οικόπεδο στους πρόποδες του Υμηττού, στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής. Άμεσα άρχισε η κατασκευή των εγκαταστάσεων καθώς επίσης και οι διαδικασίες για την επιλογή των πρώτων επιστημόνων και τεχνικών που θα αποτελούσαν τον πυρήνα του νέου ερευνητικού κέντρου. Οι περισσότεροι από αυτούς σε σύντομο χρονικό διάστημα, εστάλησαν για ειδική εκπαίδευση στις ΗΠΑ (με υποτροφία) ώστε να συμβάλουν στην εγκατάσταση και την λειτουργία του αντιδραστήρα, καθώς και να αναλάβουν τις έρευνες για ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας. Ο Ναύαρχος ήταν ευρύνους, είχε πάθος με ότι ασχολείτο, κυρίως όμως είχε αδιαμφισβήτητες ηγετικές και διοικητικές ικανότητες. Πίστευε στο έργο που ανέλαβε, την δημιουργία του γνωστού, μετέπειτα ονομασθέντος, «Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών Δημόκριτος» 37 και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να το πραγματοποιήσει. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ήρθε αντιμέτωπος με το αρνητικό κλίμα που δημιουργούσαν καθηγητές Πανεπιστημίων, που δεν ήθελαν την επικράτηση ενός ανεξάρτητου ερευνητικού κέντρου, που μάλιστα επιχορηγείτο γενναία από το κράτος και όχι μόνο. Χάρις όμως στον χαρακτήρα του και την ικανότητά του στο να αναπτύσσει γρήγορα και εύκολα καλές αλλά και παραγωγικές διαπροσωπικές σχέσεις, πέτυχε την δημιουργία τέτοιου κλίματος στις σχέσεις του νέου κέντρου με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, που απλοποιούσε διαδικασίες και ξεπερνούσε την Ελληνική γραφειοκρατία. Ο Ναύαρχος Σπανίδης είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες των Ελλήνων επιστημόνων, μηχανικών και τεχνικών. Αισιόδοξος εκ φύσεως και ο ίδιος, αποφάσισε ότι παρότι το έργο της εγκατάστασης και λειτουργίας του αντιδραστήρα ήταν πολύ δύσκολο, θα γινόταν αποκλειστικά από Έλληνες. Ο Ναύαρχος ήταν συνεχώς παρόν, παρακολουθούσε όλες τις εργασίες, προσπαθούσε να επιλύει προβλήματα που παρουσιάζοντο – και δεν ήταν λίγα – έδινε κουράγιο σε όλους για να ξεπερνούν τις όποιες δυσκολίες. Χάρη στην αφοσίωση και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες όλων αυτών των μηχανικών και τεχνικών, το έργο ολοκληρώθηκε με επιτυχία σε χρόνο ρεκόρ για τα ελληνικά δεδομένα και τα εγκαίνια έγιναν την 31η Ιουλίου 1961.

–Λόγω της πρότερης ιδιότητάς του, ως αξιωματικός του Ναυτικού, είχε καλλιεργήσει γνωριμίες και φιλίες με σημαίνοντα πρόσωπα στο εξωτερικό που ευρίσκοντο πλέον σε θέσεις κλειδιά, και τα οποία βοήθησαν στην νέα του αποστολή, με ποικίλους τρόπους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ότι χάρη στην φιλία του με τον απόστρατο Αμερικανό στρατηγό Walter Bendell Smith, πρόεδρο της εταιρείας A.M.F. που πωλούσε πυρηνικούς αντιδραστήρες για ερευνητική χρήση, παραχωρήθηκαν δωρεάν οι απαραίτητες μελέτες και τα σχέδια για την εγκατάσταση του αντιδραστήρα, που αλλιώς θα στοίχιζαν στο δημόσιο πάνω από 20.000 δολάρια, ποσό μεγάλο για την εποχή. Επίσης μεγάλη βοήθεια παρείχαν οι Αμερικανοί πρέσβεις, οι οποίοι και μεσολάβησαν για την παροχή υποτροφιών σε Έλληνες επιστήμονες και τεχνικούς για επιμόρφωση σε πανεπιστήμια καθώς και παντός είδους βοήθεια από τις ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό είναι το ότι μετά την τελετή των εγκαινίων των εγκαταστάσεων του ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ κ. Εllis Briggs παρέδωσε στον Ναύαρχο μια επιταγή 350.000 δολαρίων, δώρο της κυβέρνησης των ΗΠΑ για την αγορά του αντιδραστήρα. Το ποσό αυτό παραδόθηκε αμέσως από τον Ναύαρχο στον Πρωθυπουργό, ο οποίος του έδωσε εντολή να την καταθέσει στο Γενικό Λογιστήριο για να αγοραστεί άμεσα ο αντιδραστήρας. Στην όλη προσπάθεια αρωγός ήταν και ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενεργείας, (στον οποίο έγινε μέλος η αντίστοιχη Ελληνική Επιτροπή), με αποστολή εμπειρογνωμόνων, προγράμματα υποτροφιών, αλλά και με πιστώσεις που διατέθηκαν κυρίως σε έρευνες διαχείρισης των ραδιενεργών καταλοίπων.

–Μετά την έναρξη λειτουργείας του κέντρου άρχισε να αναπτύσσεται και ο επιστημονικός τομέας. Επιστημονικός διευθυντής διορίστηκε ο Θέμης Κανελλόπουλος, που σε πλήρη σύμπνοια με τον πρόεδρο, προχώρησαν σταδιακά στην πρόσληψη άριστων επιστημόνων και στη μετεκπαίδευση τους. Παράλληλα αγωνίστηκαν για την προσέλκυση Ελλήνων επιστημόνων που διέπρεπαν στο εξωτερικό, με σκοπό και στόχο την δημιουργία ερευνητικών ομάδων υψηλού επιπέδου. Οι προσπάθειες ευοδώθηκαν και σύντομα πολλοί απ’ αυτούς αποφάσισαν να αφήσουν τις σίγουρες καριέρες τους εκεί και επιστρέφοντας, προσέφεραν με τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους στην οργάνωση και λειτουργία των διαφόρων τομέων του νέου ερευνητικού κέντρου. Επίσης δημιουργήθηκε μία ειδική μεταπτυχιακή σχολή στο ΕΚΠΑ για την μετεκπαίδευση των νέων επιστημόνων, οι οποίοι στην συνέχεια χάρη στην συνεργασία που είχε το κέντρο, με ορισμένα αναγνωρισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, θα μπορούσαν φοιτώντας εκεί, να αποκτήσουν κατάλληλο διδακτορικό δίπλωμα. Έτσι το μέλλον του «Δημόκριτου» διαγραφόταν ευοίωνο, με προοπτικές αντίστοιχες με αυτές των καλλίτερων ερευνητικών κέντρων της Ευρώπης. Δυστυχώς όμως, μετά την απομάκρυνση του Ναυάρχου από την θέση του Προέδρου το 1964, η ανοδική πορεία του κέντρου δεν συνεχίστηκε για λόγους που δεν χρειάζεται να αναπτυχθούν τώρα. Παρόλα αυτά, ο Ναύαρχος υποστήριζε πάντοτε το κέντρο και όπου μπορούσε να βοηθήσει με τις γνωριμίες του, το έκανε.

–Ο Ναύαρχος Σπανίδης όντας πρωτοπόρος, ανήσυχο πνεύμα και πολύ μπροστά από την εποχή του, είχε επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας και αξιοποίησή της σε πολλές εφαρμογές. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της COMPLES (Cooperation Mediterraneenne pour l’ Energie Solaire – Μεσογειακή Συνεργασία για την ηλιακή ενέργεια) ενός οργανισμού που η ιδέα της δημιουργίας του γεννήθηκε κατά την διάρκεια ενός επιστημονικού συνεδρίου, με θέμα την εκμετάλλευση του ήλιου για παραγωγή ενέργειας, που έγινε το 1961 υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ και οργανώτρια την Ελλάδα. Ο οργανισμός ιδρύθηκε επίσημα το 1962 με συμμετοχή της Ελλάδας. Ήταν άλλη μία προσωπική επιτυχία του Ναυάρχου και ουσιαστική προσφορά στην Πατρίδα. Οι δραστηριότητές του και η ενασχόλησή του με τα κοινά δεν σταμάτησε ποτέ. Μετά την απομάκρυνσή του από την θέση του Προέδρου της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και του Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος», διετέλεσε για ενάμιση μήνα Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας στην Κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, στις αρχές του 1964. Γνωστός πλέον για τις οργανωτικές και διοικητικές ικανότητές του, διορίστηκε Γενικός Διευθυντής της ΕΡΕ για το διάστημα 1965-1967, καθώς και πρόεδρος της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, όπου συνέβαλε τα μέγιστα στην διάσωση και αρχειοποίηση πολύτιμου υλικού. Το βράδυ της 21 ης Απριλίου 1967, υπήρξε από τους πρώτους που ενημερώθηκε για ύποπτες κινήσεις στρατευμάτων. Για τον λόγο αυτό κατευθύνθηκε στον ναύσταθμο Σαλαμίνος, ενώ παράλληλα τηλεφώνησε, στις 2:30 το πρωί, στον τότε Βασιλιά Κωνσταντίνο, στον οποίο εισηγήθηκε απόπλου του στόλου και σχηματισμό νόμιμης κυβέρνησης στην Κρήτη. Μετά την εγκαθίδρυση της Χούντας εκδήλωσε δημόσια την αντίθεσή του κατά της δικτατορίας με αποτέλεσμα, το 1968 να συλληφθεί και να εκτοπιστεί, αρχικά, στην Απείρανθο Νάξου και έπειτα στην Εύβοια.

–Σε αρκετά προχωρημένη ηλικία και μετά από παρότρυνση του γιού του Αλέξιου, επέδειξε και πάλι δύναμη, όρεξη και κουράγιο και συνέταξε τα απομνημονεύματά του υπό τον τίτλο «Αναμνήσεις – Μαρτυρίες», τα οποία εξέδωσε το 1987, σε ηλικία 81 ετών. Στο βιβλίο αυτό αναγράφει τις εμπειρίες του από τα πρώτα χρόνια του στο Ναυτικό, τον πόλεμο αλλά και την μετέπειτα περίοδο της ζωής του, μέχρι το 1967. Το βιβλίο αυτό ήταν και το μοναδικό που εξέδωσε αλλά όχι το μόνο που έγραψε. Στα αρχεία του βρέθηκε μετά το θάνατό του ένα ακόμη με τίτλο «ΗΘΙΚΑΙ ΑΡΧΑΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ».

–Ο Ναύαρχος απεβίωσε το 1996 σε ηλικία 90 ετών. Αν θέλαμε να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητα του Ναυάρχου, μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε ως φιλομαθή, (ότι γνώριζε το γνώριζε σε βάθος), δραστήριο, αποφασιστικό και αποτελεσματικό (η προσήλωσή του στην επίτευξη του τεθέντος στόχου ήταν έκδηλη), με αδιάληπτο ενδιαφέρον για επίλυση των όποιων προβλημάτων, δίκαιο στις αποφάσεις του, τίμιο, ειλικρινή, πράο, προσηνή, αλλά και αυστηρό όταν έπρεπε. Τον διέκρινε η ταπεινότητα και όχι η έπαρση (που θα μπορούσε να έχει λόγω των θέσεων που κατείχε). Σε όλες τις θέσεις που υπηρέτησε, εργάστηκε συνειδητά και σκληρά για το καλύτερο αποτέλεσμα, προσφέροντας με τις γνώσεις και τις εμπειρίες του. Υπήρξε ένας από τους ήρωες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε ήρωες μόνο όσους έπεσαν στην μάχη για την υπεράσπιση της πατρίδας, εν τούτοις ήρωες είναι και αυτοί που πολέμησαν, έφεραν ουσιαστικά αποτελέσματα στις μάχες που έδωσαν και επέστρεψαν στην Πατρίδα νικητές. Υπήρξε ένας αφανής αλλά ουσιαστικός ευπατρίδης, άφησε έργο που ελάχιστοι γνωρίζουν και εκδηλώσεις σαν αυτήν δίνουν την ευκαιρία να το θυμηθούμε αλλά κυρίως να τιμήσουμε την μνήμη του.